تهمت ناروا...
نسبت دادن جر‌‌می به دیگری بدون توان در اثبات آن را در مسائل حقوقی، افتراء گویند. در واقع افتراء تهمتی است که شخص به منظور متهم کردن دیگری از آن استفاده میکند. در افتراء فرد تهمت زننده با قرار دادن وسایل و ادوات در جیب، منزل و یا سایر وسایل قربانی سعی بر مجرم جلوه دادن وی دارد.
افتراء چه مجازاتی دارد؟
بر طبق ماده ۶۹۷ موجود در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی شخصی که به وسیله اوراق چاپی، اوراق خطی، چاپ در روزنامه و جراید، صحبت در مجامع عمومی و یا هر راه دیگری امری را به شخصی منتسب نماید که آن امر در قوانین کشور جرم اعلام شده‌است و نتواند امر انتساب داده شده را با سند اثبات نماید، مجازات خواهد شد. بر طبق قانون به غیر از مواردی که برای مجرم حد در نظر گرفته میشود، مجرم محکوم به ۱ ماه تا ۱ سال حبس و حداکثر تا ۷۴ ضربه شلاق و یا یکی از آنها محکوم خواهد شد.
با استناد به ماده ۶۹۹ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی چنانچه شخصی عالما وعامدا با هدف مجرم جلوه دادن دیگری از آلات، ادوات و یا اشیایی که یافتن آن از دید قانون جرم محسوب میشود، استفاده نماید و آن را بدون اطلاع دیگری و به صورت مخفیانه در محل سکونت، محل کسب و یا اشیای متعلق به وی قرار دهد، به طوری که این اقدام به تعقیب شخص مزبور بیانجامد، پس از صادر شدن قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی دیگری، با افتراءدهنده به صورت قانونی برخورد خواهد شد. ۶ ماه تا ۳ سال حبس یا حداکثر تا ۷۴ ضربه شلاق از مجازاتی است که برای مفتری در نظر گرفته شده‌است. لازم به ذکر است ارتکاب جرم به صورت عالمانه و عامدانه ملاک مجرم شناختن فرد افتراءدهنده به حساب می‌آید. یعنی شخص با آگاهی کامل از جرم بودن آنچه نسبت می‌دهد، اقدام به قربانی کردن دیگری کند و به صورت کاملا عمدی دست به افتراء بزند.
افتراء چند نوع دارد؟
افتراءی قولی و افتراءی فعلی از انواع افتراء به شمار می‌روند.
افترای قولی
در صورتی که شخصی به صورت لفظی، رسانه ای، اوراق چاپی و یا صحبت در مجامع عمومی جر‌‌می را به دیگری نسبت دهد، به آن افتراءی قولی گفته میشود.
افترای فعلی
در صورتی که مفتری با هدف متهم کردن دیگری آلات و ادوات جرم را در محل سکونت، محل کسب و یا سایر مناطق و اشیای متعلق به قربانی قرار دهد، به نحوی که این اقدام منجر به تعقیب جزایی قربانی شود، به آن افتراءی فعلی گفته میشود.
انتشار افتراء
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در تحقق افتراء وجود دارد به انتشار آن باز می‌گردد. یعنی اگر شخصی به صورت کتبی جر‌‌می را به دیگری نسبت دهد ولی دست به انتشار نزند و ان را در نزد خود نگه دارد، مجرم و افتراءدهنده تلقی نخواهد شد. در واقع برای اینکه بتوان کسی را مرتکب جرم افتراء دانست باید آن شخص به صراحت جر‌‌می را به دیگری نسبت دهد. به طوری که عمل نسبت داده شده بر اساس قوانین حدود، قصاص، دیات و تعزیرات جرم محسوب بشود. بر طبق این توضیح کلیه اعمالی که در این قوانین به انها پرداخته نشده باشد، جرم نخواهد بود. لذا نسبت دادن اعمال خلاف و ناهنجاری که در این قوانین به آنها اشاره نشده‌است و جرم نیستند، افتراء به حساب نمی‌آید. بی انضباطی، بی حیایی و… از جمله مواردی هستند که در قانون جرم انگاری نشده‌اند و نمی‌توان نسبت دادن این گونه موارد را به دیگری افتراء تلقی کرد.
اگر جرم افتراء ثابت شود و افتراءدهنده نتواند ادعای خود را اثبات کند، بر طبق قانون مستحق کیفر خواهد بود. در مواد ۶۹۷ و۶۹۹ قانون مجازات اسلامی، کیفر مرتکب جرم افتراء بیان شده‌است. بر طبق این مواد در افتراءی قولی و در تهمت‌های ناموسی برای مجرم حد در نظر گرفته میشود. در غیر این صورت مفتری به حبس ۱ ماه تا ۱ سال و یا حداکثر ۷۴ ضربه شلاق محکوم میشود. برای افتراءی فعلی نیز حبس ۶ ماه تا ۳ سال و حداکثر ۷۴ ضربه شلاق در نظر گرفته شده‌است.
ارکان و اجزای قانونی جرم افتراء کدامند؟
جرم افتراء ارکان و اجزای مختلفی دارد که در ادامه برای شناختن ابعاد مختلف آن، آنها را بیان خواهیم کرد:
چنانچه شخص امری را صراحتا و کاملا واضح به دیگری نسبت دهد.
چنانچه امر نسبت داده شده‌از تخیلات ذهن شخص نشات گرفته باشد و امری پوچ و بی اساس باشد.
در صورتی که افتراءدهنده با هدف آسیب رساندن و هتک حیثیت دیگری دست به چنین کاری بزند.
اگر مفتری نتواند امر خلاف قانونی را که به دیگری نسبت داده است در مراجع قضایی صالح اثبات نماید. لازم به ذکر است در صورتی که شخص در حالت عصبانیت و از روی خشم دیگری را دزد و یا کلاهبردار خطاب کند، موضوع توهین است و جرم افتراء به حساب نمی‌آید. به عنوان مثال، تصور کنید شخص الف از آقای ب به عنوان دزد اتومبیل خود شکایت میکند و پس از تحقیق و بررسی‌های قانونی صدور قرارداد منع پیگرد و برائت قطعی آقای ب اعلام میشود. سوال اینجاست که آیا پس از اعلام حکم برائت قطعی آقای ب، آقای الف مفتری خواهد بود؟
برای پاسخ به این سوال، چند حالت پیش می‌آید:
الف- اگر آقای الف واقعا اتومبیلی داشته باشد و این اتومبیل حتما به سرقت رفته باشد و صاحب مال با دلایلی که در نزد خود داشته است، آقای ب را سارق قلمداد کند و این مسئله در دادگاه نیز به اثبات برسد. در این شرایط آقای الف مفتری محسوب نمیشود.
ب- شاید اتومبیل آقای الف به سرقت رفته باشد، اما آقای ب آن را سرقت نکرده باشد و سارقان افراد دیگری باشند. اما از آنجایی که آقای الف راه به جایی نداشته است و تنها با هدف دادخواهی دست به اعلام شکایت زده است، مفتری تلقی نخواهد شد.
ج- اگر آقای الف اصلا اتومبیلی نداشته باشد و یا اصلا به سرقت نرفته باشد، اما جرم سرقت را به آقای ب انتساب دهد، مجرم قلمداد میشود و اعلام شکایت وی نیز رد میشود. در این شرایط آقای الف تحت تعقیب کیفری قرار می‌گیرد. زیرا این کار بر خلاف واقع و با هدف ضرر رساندن به دیگری و لکه دار کردن حیثیت وی انجام شده‌است و نمی‌توان آن را دادخواهی دانست.
در شرایطی که شخص با موضوعی از پیش ساخته شده که در واقع رخ نداده است، با سوء نیت و علم به دروغ بودن آن دیگری را دچار ضرر و زیان میکند مفتری خواهد بود. در صورتی که شخص به خاطر یک اشتباه قابل چشم پوشی، امری را به گمان اینکه در حقیقت اتفاق افتاده است به دیگری منتسب کند، در قبال آن مسئول نخواهد بود.
برای تحقق افتراء چه شرایطی لازم است؟
برای تحقق جرم افتراء وجود سه شرط لازم است که در ماده ۶۹۷ قانون به آن پرداخته شده‌است. این قوانین عبارتند از:
انتساب جرم به دیگری
صراحت انتساب
توانایی مفتری در اثبات
انتساب جرم به دیگری به چه معناست؟
در این بخش در مورد انتساب دادن اعمالی که جرم به حساب نمی‌آیند، صحبت شده‌است. چنانچه اعمال انتسابی بر خلاف شان و یا شرع باشند و یا حتی مستوجب تعقیب اداری و یا انتظا‌‌می باشد، منجر به محکوم شدن مرتکب نخواهد شد. لازم به ذکر است که تنها می‌توان اشخاص حقیقی را مورد شمول قرار داد و این مسئله در مورد افراد حقوقی صدق نمیکند.
صراحت انتساب به چه معناست؟
منظور از صراحت انتساب این است که امر انتسابی باید صریحا اعلام شود و البته ماهیتی مجرمانه داشته باشد. در این شرایط لازم نیست تا شخص مشخصات دقیقی از جرم اعلام نماید بلکه اعلام صریح دزدی یا قتل دیگری کفایت میکند. قابل ذکر است که استفاده از واژه‌هایی مثل جانی، بزهکار و … در این تعریف جای نمی‌گیرد و ممکن است به تحقق جرم توهین بیانجامد.
توانایی مفتری در اثبات
چنانچه شخص بتواند امری را که به دیگری نسبت داده است را با اسناد مرتبط اثبات نماید، مفتری قلمداد نخواهد شد.
عناصر روانی جرم افتراء کدامند؟
برای تحقق بخشیدن به افتراءی عملی باید مرتکب سوء نیتی داشته باشد و بر طبق ماده ۶۹۹ قانون این کار را عالما و عامدا به قصد متهم کردن دیگری انجام داده باشد. برای تحقق به افتراءی عملی باید چند نکته را مدنظر داشت. این نکات عبارتند از:
مرتکب در زمان انجام این کار عامد و قاصد باشد و تحت تاثیر داروهای بیهوشی، مشروبات الکلی و مواردی این چنینی قرار نداشته باشد.
چون در قانون به واژه عالما اشاره شده‌است، مرتکب باید از ماهیت اتهام آور اشیا و ادواتی که برای مجرم جلوه دادن دیگری استفاده کرده است، آگاه باشد.
سوء نیت خاص مرتکب باید ثابت شود و مشخص شود که برای متهم جلوه دادن دیگری دست به این کار زده است.
فارغ التحصیل حقوق مقطع کارشناسی از دانشگاه شهید بهشتی